Rozdzielność majątkowa małżeńska - co warto wiedzieć

Zgodnie z art. 31 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego (Krio) z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich.

Do majątku wspólnego należą w szczególności:

• pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;
• dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;
• środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;
• kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1230, 1429, 1672 i 1941);
• środki zgromadzone na koncie OIPE w rozumieniu art. 2 pkt 5 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1238 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie ogólnoeuropejskiego indywidualnego produktu emerytalnego (OIPE) (Dz. Urz. UE L 198 z 25.07.2019, str. 1) oraz na subkoncie OIPE w rozumieniu art. 2 pkt 9 ustawy z dnia 7 lipca 2023 r. o ogólnoeuropejskim indywidualnym produkcie emerytalnym (Dz. U. poz. 1843) każdego z małżonków.

Małżonkowie mają jednak możliwość zawarcia umowy majątkowej, inaczej zwaną „intercyzą", która ma na celu zabezpieczyć zgromadzone aktywa każdego z małżonków i pozwolić im we własnym imieniu nimi rozporządzać oraz odpowiadać za powstałe zobowiązania.

W praktyce oznacza to, że między małżonkami nie tworzy się majątek wspólny, a każde z nich zachowuje pełną odrębność majątkową. Każdy małżonek sam zarządza swoim majątkiem, sam odpowiada za swoje zobowiązania i samodzielnie podejmuje decyzje dotyczące dysponowania swoim mieniem.

Jak powstaje rozdzielność majątkowa?

Powstaje na dwa sposoby:

Na mocy umowy majątkowej małżeńskiej

Według art. 47 krio, może być zawarta zarówno przed zawarciem małżeństwa, jak i w trakcie jego trwania. W tym przypadku, należy udać się do notariusza — umowa wymaga formy aktu notarialnego.

Na mocy orzeczenia sądu

Art. 52 krio, każdemu z małżonków, z ważnych powodów daje możliwość żądania ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej.

Skutki prawne rozdzielności majątkowej - co właściwie nam daje?

W ustroju rozdzielności majątkowej, każdy z małżonków, jest w stanie zachować samodzielność finansową. W praktyce każdy z małżonków:

• nie uczestniczy w zyskach ani stratach drugiego małżonka, co pozwala na ochronę np. przed długami zaciągniętymi przez drugiego małżonka;
• samodzielnie zarządza swoim majątkiem, bez konieczności uzyskiwania zgody współmałżonka, co pozwala obu stronom swobodnie, bez ograniczeń, rozporządzać swoim majątkiem;
• odpowiada samodzielnie za własne zobowiązania majątkowe.

Jakie są korzyści i ograniczenia z ustanowienia rozdzielności majątkowej?

W ostatnich latach coraz więcej małżeństw decyduje się na wprowadzenie rozdzielności majątkowej. Motywacją do takiej decyzji bywa m.in. chęć zachowania niezależności finansowej, ochrona majątku przed ewentualnymi długami współmałżonka lub po prostu większa przejrzystość w relacjach ekonomicznych. Należy jednak pamiętać, że ustrój ten kształtuje sytuację majątkową małżonków w sposób trwały i wpływa na ich prawa oraz obowiązki nie tylko w czasie trwania małżeństwa, ale również po jego ustaniu.

Poniżej przedstawiam potencjalne wady i zalety intercyzy:

Zacznijmy od zalet:

Niezależność w zarządzaniu majątkiem

Każdy z małżonków samodzielnie zarządza swoim majątkiem, może swobodnie nim rozporządzać czy zaciągać zobowiązania bez jakiegokolwiek wpływu drugiej strony.

Ochrona przed długami współmałżonka

Ochrona przed odpowiedzialnością za zobowiązania finansowe zaciągnięte przez drugiego małżonka. O ile nie były one związane z zaspokajaniem zwykłych potrzeb rodziny, wierzyciel nie może egzekwować należności z majątku osoby, która nie była stroną zobowiązania.

Prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego

Prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego nie tworzy przeszkód w instytucji rozdzielności majątkowej — małżonkowie mogą wspólnie ponosić wydatki związane z życiem rodzinnym, zachowując jednak pełną autonomię ekonomiczną.

Zachowanie prawa do dziedziczenia

Omawiana rozdzielność majątkowa w żaden sposób nie wpływa na brak możności dziedziczenia po zmarłym współmałżonku — co znaczy, że dalej zachowujemy status spadkobiercy ustawowego niezależnie od ustroju majątkowego.

Ograniczenia i potencjalne wady rozdzielności majątkowej:

Brak możliwości wspólnego rozliczania podatków

Rozdzielność majątkowa pozbawia możliwości wspólnego rozliczania podatków, jest to możliwe wyłącznie w przypadku istnienia wspólności majątkowej.

Utrudnienia przy zaciąganiu wspólnych rozliczeń

Częstym przypadkiem może być narzucony przez bank wymóg wspólnej odpowiedzialności majątkowej przy kredytach czy pożyczkach — w przypadku rozdzielności majątkowej konieczne może być zaciągnięcie osobnych zobowiązań pokrywanych przez oddzielne zabezpieczenia.

Brak współodpowiedzialności

Brak współodpowiedzialności i konieczność samodzielnego zarządzania majątkiem własnym może rodzić praktyczne trudności w planowaniu większych przedsięwzięć finansowych.

Brak roszczeń o udział w dorobku po rozwodzie

Po ustaniu małżeństwa każdy z małżonków zachowuje wyłącznie swój majątek — powoduje to brak istnienia podstaw do roszczeń o udział w dorobku współmałżonka.

Jakie są koszty ustanowienia rozdzielności majątkowej u notariusza?

Elementem koniecznym przy procesie zgodnego ustanawiania rozdzielności jest wymóg aktu notarialnego — oznacza to, że nie możemy uczynić tego bez udziału notariusza. Obecnie wysokość wynagrodzenia przyznawanego notariuszom wynosi 400 zł. Należy pamiętać, że do tej kwoty doliczany jest podatek VAT (23%) i 6 zł za każdą stronę odpisu aktu notarialnego.

Jakie są koszty ustanowienia rozdzielności majątkowej przez sąd?

Opłata sądowa od pozwu inicjującego postępowanie o ustalenie rozdzielności majątkowej wynosi 200 zł i opłacana jest na rachunek bankowy sądu do jakiego składamy pozew.

W sytuacjach spornych mogą dojść dodatkowe koszty, np. opinii biegłych, pełnomocników stron.

Rozdzielność majątkowa – u notariusza czy przez sąd?

Jeżeli małżonkowie są zgodni co do ustanowienia rozdzielności, najprościej zawrzeć umowę u notariusza. Wtedy rozdzielność obowiązuje wówczas od dnia sporządzenia aktu notarialnego – działa „na przyszłość".

Natomiast gdy małżonkowie nie są zgodni albo istnieją ku temu ważne powody (np. zaciąganie długów, hazard, ukrywanie majątku, trwała separacja), rozdzielność można ustanowić przez sąd, po uprzednim przeprowadzeniu stosownego postępowania dowodowego. W tym trybie sąd może, w uzasadnionych sytuacjach, orzec rozdzielność z datą wcześniejszą, czyli „wstecz". Ma to znaczenie szczególnie tam, gdzie chodzi o ochronę majątku przed odpowiedzialnością za zobowiązania drugiego małżonka.